|
Leintz
bailarako 736 metroko garaierako haitz batean kokatzen zen gaztelua,
Eskoriatzako Bolibar auzoan, eta hortik zetorkion betiko izena,
Aitzorrotz. Arabatik Arlaban mendatean zehar doan bideak egiten
zuen garrantzitsua gotorlekua, behealdetik doana. Mendeetan zehar
lotura nagusienetako bat izan da kostalde eta barrualdeko lurren
artean.
|
Antso
VI.a Jakituna eta Antso VII.a Azkarra nafar erregeekin unitate administratiboaren
egoitza zen gaztelua, 1184tik aurrera Aitzorrotz agirietan agertzen
hasten baita, edukitzaile batekin: Enecone de Oriz. 1185 eta
1188. urteen arteko hainbat itunetan eta forutan, Aitzorrotz aipatzen
ez denean, Eneko de Oritz dominante et in Ypuzcoa
edo Eneco Oriz in Alava et in Ypuzcoa izendatzen
denez, gutxienez 1184tik Araba eta Gipuzkoako tenentzien egoitza izatea
egotzi diote Aitzorrotzi.
|
1194ko
urtarrilan gazteluaren arduradun berri bat ezagutzen dugu, Pedro
Ladron, Petro Latrone Aitççorrotç
jatorrizkoan. Gebara deitura hartuko duen leinuko burua zen bera.
1195ean, Antso Azkarraren izendapenez, Lope Sanchezek Arluzeako
tenentzia utzi eta Arabako eta Gipuzkoakoa hartu zituen, Aitzorrotzen.
|
1199-1200
urteetako gertaerekin Ximenez de Radak Aicorroz aipatzen du errege
gaztelarrak eskuraturik. Egoera berri hori geroxeago islatzen da 1217ko
erosketa baten agiriaren bukaerarekin: Regnante in Castella
rege Enricho et in Alaua dominante Lupo Didaci: et tenente Aicorroz
et Udala.
Gaztelako erregeari atxikirik, ez dago berririk gazteluaren gobernuaz
Erdi Aroko azken hiru mendeetan eta ez dago frogatzerik Gebaratarren
esku zegoenik, nahiz eta ingurukoa Oñatiko kondeari zegokion.
Zenbait aipamenek bandoen arteko liskarrek geldiarazteko papera egotzi
diote gazteluari XV. mendean, 1457 eta 1463 urte bitartean gehien bat,
eta gaztelua erregearen esku zegoela. Horrela, esate baterako, Enrike
IV.ak 1461ean Leintz bailarakoei eta Gipuzkoako Anaidiari agurtu eta
saritzeko zera esaten zien: de la buena orden e manera que
avedes tenido por mi servicio sobre el socorro de Ozcorroz e
.
Albiste horren ondoren, askotan historialariek nahasten dituzte Aitzorrotz
eta Iturengo Ozkorrotz edo Ortzorrotz gazteluak.
Aipatzen diren lehenbiziko aurkikuntzak (giza hezurrak, burdinezko arma
zatiak, erromatar garaiko txanponak
) ez dira kontserbatu ikertu
ahal izateko, ezta 1926an Reca jaunak indusketetan jaso zituenak ere.
Geroago, 1968 eta 1969an Ignacio Barandiaranek gazteluaren eremuko zati
zabal bat, 30 bat metro karratu, indusi zuen Erdi Aroko egitura eta
materialak argitara ekarriz. Orain arte, egin den azterketa sakonena
da berea. Egin diren azken indusketak 2001-2002. urteen artean izan
dira Mertxe Urteagaren eskutik.
Gaztelua
haitzaren gainaldean eraiki zuten, inguru osoan dauden amildegiak aprobetxatuz
defentsarako. 470 metro karratu inguruko barruti hori tokira egokitzen
da, oinplanoa karratu samarra hartuta, 31 metro luze eta 25 bat zabal.
Oraindik hegoaldea eta mendebaldea ixten zuen murrua nabari da, 1,25-1,75
metro inguruko zabalera zuena. Barrutiaren barnean aldiz, 3,50 metro
sakonera duen ur-depositoa azaldu da.
Patinaren
aztarnak eta beste horma zati batzuk ere azaldu dira, nahiz eta guzti
honen gainean Done Kurutzearen baseliza eraiki duten.
Gazteluaren barruti horretaz gain, ez da baztertzen haitzaren behealdean
etxeak edo herrixka bat egotea, eta gazteluak bigarren barruti bat izatea
ekialdean, beherago eta txikiagoa, atari aurrean.
Indusitako geruzek azaltzen dutenez, gotorlekuaren eraikuntza XI-XII.
mendeen inguruan kokatzen du Ignacio Barandiaranek eta, hipotesi gisa
ere, XIV eta XV. mendeen zehar tarte luzez gaztelua ez zutela erabili
esaten du, beharbada Enrike IV.aren erregealdia arte. Ekarpena ere,
XIV. mendeko gazteluburu baten izena brontzezko zigilu baten idatziari
esker: +SIDARPERECALDAPE+ (SI[gillum] D[e] AR[nalt] PEREÇ
[de] ALDAPE. Bestalde, haitzean bertan eta inguruan behin eta berriz
aipatu dira erromatarren arrastoak baina ez da ziurtasun osoz garai
hartako egitura arkitektoniko bat aurkitu. Inguruetan azaldu dena ordea,
kobazulo txiki bat izan da non Brontze Aroko aztarnak azaldu diren,
garai bereko beste gaztelu batzuekin gertatu den antzera, Jentilbaratza
edo Ausa esaterako.
Bibliografia osagarria:
- Barandiaran, Ignacio. Excavaciones en Aitzorrotz 1968.
Munibe, XXII urtea (1970), 3-4 zkiak, 125-164. orr.
- Mariezkurrena, Koro; Altuna, Jesus. Alimentación de
origen animal de los habitantes del castillo de Aitzorrotz (Escoriaza,
Guipúzcoa). Munibe, 33 urtea (1981), 3-4 zkiak, 199-229.
orr.
- Martinez Diez, Gonzalo. Guipuzcoa en los albores de su historia.
Donostia, 1975.