|
Ausa, Gaztelu mendiaren tontorrean kokatzen da, 904 metro i.m.g.,
Txindoki menditik begiratuta mendebaldean eta Errekontako lepoaz
Aralar mendizerrari lotuta, Zaldibiako lurraldean.
|
XII.
mendearen amaieran Gipuzkoa eta Nafarroaren artean jarritako mugan kokatuta
egonda, agirietan geratu diren egitekoak muga zaintzari lotzen dute
beti. Baina muga baino zaharragoa denez, gazteluaren sorrera eskualdeko
jarduera ekonomiko nagusiari lotu behar zaio, abeltzaintzari, garai
hartan belardiak baitziren aberastasuna. Aralarko bi sarbide artean
dago gazteluaren mendia.
|
|
Gaztelako
Alfontso VIII.aren konkistarekin, 1199-1200 urteetan, Ximenez de Radak
bere Rebus hispaniae-n Aussam jasotzen du, beraz, gaztelua
bazegoen gertu erresumen arteko mugak ezartzen hasi zirenean.
Nafarren esku zegoen berriro, Ataungoarekin batera, XIII. mendeko bigarren
hamarkadatik aurrera. 1222ko abuztuaren 29an, Antso VII.a Azkarraren
agindu batean lekuko gisa Almorauit tenente Aussa irakurtzen da.
XIII. mende horren bigarren erdialdetik mugaren inguruko liskarren berri
dugu, Ataun eta Ausako gazteluburua Pedro Sanchez de Guipuzcoa zelarik
(gutxienez 1259-1266). 1261ean Burunda ondoko Eznatean nafar, gipuzkoar
eta arabarrak, azken bi hauek gaztelar gisa, bildu ziren mugako inguruko
bortxakeriei amaiera emateko asmoz. Gipuzkoarrek eginiko bi salaketetan,
azienda ostu ondoren lapurrak Ausa gazteluan babestu egiten zirela jasotzen
da. Badirudi, abere-lapurrek zigorra ordez, babesa lortzen zutela nafar
erregeen muga-gazteluetan garai horietan.
Aipatutako arduradunak urte horietan Ausa eta Ataun gazteluengatik 20
libera eta 100 kaiza jasotzen zituen, eta bi gaztelu horien soldatak
berdinak izango ziren hurrengo urteetan.
Tiebasko gazteluan eginiko ekitaldi batean 1276an, Nafarroako Guda piztu
baino lehen, Fortun Iñiguez de Urdaniz zaldunak Ausa gazteluaren
ardura hartu zuen Eustaquio de Beaumarchais orduko gobernadore eta Gartzia
Almorabiten eskutik, Joana I.ari leialtasun zina eginez. 1290ean, arbizuar
bat zegoen Ausako gazteluburutzan, Garcia Martinez de Oyanederra. Baina,
gaztelu honen alkaidetza maiz Iruñea edo Mendialdeko meinoaren
esku zegoen, mugako beste gazteluko ardura batzuekin batera askotan.
1297an adibidez, Pedro Jimenez de Mirafuentes meinoa, aldi berean Ausa,
Gorriti eta Ozkorrozko gazteluburua zen.
Soldataz eta gazteluaren arduradunez gain, Nafarroako Agiritegi Orokorrean
azken urteetako konponketei buruzko albisteak iritsi zaizkigu. Gerlarien
bizitokia, garitak eta dorre bat egurrez berregin zituzten 1333an. 1334an
15 libera erabili ziren konponketetan. 1335ean, gipuzkoarrek suntsitu
baino lehen, 50 libera gastatu ziren, besteak beste, Larraun aldera
(Larrunarri) begira zegoen murruaren baten konponketan.
XVI. mendean, bertan izandako liskar eta gertakizunen berri ere baditugu
agirietan. Egin beharreko konponketa lanak eragozten zituzten borroka
horiek. 1321ean, esate baterako, langileak no osaban ir por
miedo a los ipuzcoanos eta orduko Mendialdeko meinoak joan
behar izan zuen bederatzi zaldun eta berrehun oinezkoekin sei egunez.
Kopuru horrek, bestalde, gazteluaren tamaina azpimarratzen du.
1321etik zegoen Pedro Ladron de Guevara gazteluburutzan eta azkena izango
zen. Soldata 10 libera eta 50 kaizakoa zen, XIII. mendearen bukaeran
bezala, baina horretaz gain, 20 libera urteko jasotzen zuen mesnada
gisa, gerlari talde bat prest izateagatik. 1334an Gobernadoreak herritarrei
dei egin zien gaztelukoentzat laguntza eske: por mandamiento
del Gouernador, como nueuas li fuessen uenidas que los de Lazcano con
sus comarquas et los dOynaz con toda la hermandat de Ypuzcoa,
tenian cercado el castyello dAussa, del rey nuestro seynnor, et
lo combatian de noche et de dia.
Erasotzaileek alde egin zuten Gobernadoreak prestaturiko gerlariak iritsi
baino lehen helburua lortu gabe. Dakigunez 1335ean Gebaratarrak beste
bi ezkutariekin batera, ehun oinezko zituen Ausan.
Baina urte horretan gipuzkoarrek berriro Ausa hesitu zuten eta oraingo
honetan hartu egin zuten. Hiru merinaldeko bizilagunek eta mesnada jasotzen
zutenek prestatu behar izan zuten gaztelua laguntzera joateko. Oinaztarrek
eraikina suntsitu ondoren alde egin zuten Nafarroatik antolatutako gudarostea
iritsi baino lehen.
Nafarrek ez zuten berriro berreraiki gaztelu aurreratu hau, que
es dentro en Ipuzcoa(1321), eta gotorlekua galdu zuen arduraduna,
Pedro Ladron Gevara, erregeak zigortu zuen Nafarroan zituen ondasun
guztiak kenduz.
Dirudienez, orokorrean gazteluaren egitura oinplano biribileko dorre
nagusia eta inguruan harresi batez osatutako barruti bat zen (20x18
metro). Beherago, iparraldean eta mendebaldean, bigarren barruti bat
zegoen, nahiz eta egun harresien aztarnak xumeagoak izan. Bigarren barruti
horrekin, multzoak triangelu itxura hartzen du.
Dorre nagusia sendoa zen oso, ziklopea, murruen lodiera 185 metrokoa
baitzen. Barruko diametroa, berriz, 3 metrokoa gutxi gora-behera. Beraz,
660 metro zen diametro osoa eta erdia baino gehiago murrua (37
metro, %55). Beharbada, hasiera batean gaztelua dorretzar soil bat zen
eta, egiteko berriekin, garatu egin zuten inguruan barrutiak sortuz.
|
|
Barruti
nagusiko hegoaldean, Barandiaranek egindako lehenengo indusketetan (1916),
sakonune bat zegoela adierazten zuen, patinaren arrastoa izan zitekeena.
Indusketa lanak egiten ari dira 1998az geroztik, Iñaki Padilla
arkeologoaren eskutik.
Bibliografia osagarria:
- Altadill, Julio. Castillos medioevales de Nabarra.
I.go liburukia, Donostia, 1934, 97-102.orr.
- Barandiaran, Jose Miguel de. Excavaciones en Jentilbaratza
y Kobalde (Ataun)(Campaña de 1971). Munibe XXIX urtea
(1977). 3-4 zkiak. 195-212. orr.
- Martinena Ruiz, Juan Jose. Castillos reales de Navarra (siglos
XIII-XVI). Iruña, 1994.
- Padilla Lapuente, Jose Ignacio. Indusketei buruzko laburpenak Arkeoikuska
aldizkarian (1999, 107-113. orr.; 2000, 99-105. orr.).