|
Gaztelua
lerro bat osatzen duten Arkaleko harkaitzetan kokatzen da, Oiartzungo
Gurutze auzoan, haitz garaienetako batean (265 metro i.m.g.),
multzoaren ekialdeko muturretik gertu. Gotorlekuaren egitekoari
dagokionez Txingudi badia zelatatzeko talaia bat zela esan izan
dute edo agian behealdeko betiko igarobidearen kontrola izango
zuen helburu, besterik ez, lurraldea antolatzeaz gain. Batzuek
atzerago bota dute eraikuntza eta erromatarren garaian Arditurri
meategien eta Oiassoko kaien arteko bidea zaintzeko zerbait gotortua
eraiki zutela ikusi nahi izan dute, iritzia garai hartako aztarnek
sustatuta, Andrearriagako hilarria eta Beloaga toponimoa barne.
|
Erdi
Aroan, Nafarroako erregeek zeukaten Beloaga gaztelua Gaztelako Alfontso
VIII.ak 1200ean eskuratu zuen arte, Ximenez de Radak idatzitako kronikan
jasota. Tokiak berebiziko garrantzia zuen Gaztelako erregearentzat,
Gipuzkoa osoa bezala, Akitaniako Leonorrekin ezkonduta baitzegoen eta
honek hainbat eskubide zuen Gaskonian.
1203an, errege gaztelar horrek Hondarribiari eman zion hiri-gutuna eta
zenbaiten aburuz Beloaga aipatzen da udalerriaren mugarri gisa, Belfa
toponimoarekin: De ribo de Iharcem usque ad ribum de Fonterabia
et de Pena de Aia usque ad mare et terminum de Lesaca usque ad mare
et de Belfa usque ad mare et terminum de Yrun cum omnibus inde habitantibus.
Nafarroatik gertu zegoen gaztelua, eta Nafarroa eta Gaztelako erresumen
arteko liskarrek eragina izango zuten bertan. Hala ere, gazteluari dagozkion
aipamen zehatzik ez badugu ere, aztarna arkeologikoek adierazten dutenez
XIII-XIV mendeetan erabilia izan zen. Zeharkako beste aipamen bat 1366ko
Libourneko hitzarmenean dago, Nafarroako erregeari emandakoa adierazterakoan:
las villas e castillos de Tolosa, de Segura, de Mondragon, de
Oyarçu, de Fuenterrabia, de Sant Sebastian, de Guetaria, de Motrico.
1368an Nafarroako gerlariak Gipuzkoan sartu ziren eta agintariak
ezarri zituzten hainbat tokitan, Oiartzungo eskualdean Huart jauna kapitaina
izanik.
Muga arazoek beharbada garrantzia emango zioten gazteluari, baina lurraldea
antolatzeari dagokionez, gazteluek ordurako galdua zuten egitekoa, hiriguneek
hartu baitzuten ardura. Hala eta guztiz ere, ezin ditugu baztertu beste
egiteko batzuk gotorlekurako, mende horietan gaztelua erabilia izanaren
beste motako frogak baititugu.
Izan ere, Enrike IV.aren eta nobleen arteko gatazketan, Garcia Lopez
de Ayala mariskalak, Gipuzkoako meino nagusia zelarik, Alfontso erregegaiaren
alde jarri zen eta Beloaga gaztelua eskuratuta, bertatik eta Hondarribiaren
ingurutik igaro behar ziren merkatariei lapurtzeari ekin zion. Gipuzkoako
Anaidiak eskatuta, Enrike IV.ak baimena eta dirua eman zion gaztelua
hartu eta suntsi zezan 1466. urtean.
Gaztelua birrinduta, kokalekua, beti estrategikoa, erabili zuten hainbat
gerratan, Konbentzio gerran eta karlistaldietan bereziki. II. Karlistaldian
eginiko fuerteari Arkale esaten zioten. XIX. mendearen bukaera fuerte
erraldoi bat eraiki nahi izan zuten inguruan beste seirekin batera.
Guadalupe, San Markos eta Txoritokieta bakarrik gauzatu ziren. Geroago,
gazteluaren kokalekua zulatu eta hegoaldeko maldan hainbat eraikin egin
zituzten 1936ko gerra bukatu ondoren, Pirinio guztian zehar babes lerro
berri bat eratu zutelarik.
Egun Karlistaldiko aztarnak dira gehienbat ikusten direnak. Erdi Aroko
gaztelua, hiru barrutiz jarraian eta mailakatuak osatua omen zegoen,
80 metroko luzerarekin. Gotorlekuaren ekialdeko barrutian, garaiera
gutxienekoa, ez dago aztarna arkitektonikorik, haitza landuaren arrastoak,
besterik ez. Harresien aztarnak daude beste bietan.
Dena den, aztarnategia ikertu duten arkeologoek Erdi Aroko gaztelua
barruti batera mugatzen dute, garaienera, mendebaldekoa alegia, egun
10 x 12,5 metroko hedadurarekin. Horien arabera karlistaldietan hedatu
zuten gotorlekua bigarren esparrura, oinplano angeluzuzeneko barruti
zabalago bat sortuz, 20 x 12 metrokoa. Horren arabera, erdiko esparruan
aurkitutako Erdi Aroko aztarnak, goiko barrutitik eroriak izango ziren,
testuingurutik kanpo baitzeuden. Teoria horrekin, gaztelua dorretzar
bat izango zen.
Barruti nagusi edo garaienak dorre itxura hartzen duen arren, hego-mendebaldeko
izkinari atxikita beste 25 metroko luzapena dugu eraikia eta mendebaldean
zehar plataforma antzeko esparru bat. Mendebaldeko harresian sarrera
bat dago eta hor hormak bi metroko lodiera hartzen du behealdean. Barruti
horretan oraindik, murruen garaiera bi metro terdira iristen da,
barrualdetik neurturik.
Indusketetan Erdi Aroko geldikinak aurkitu zituzten: hezurrak, zeramika
puskak, XIII-XIV. mendeen arteko gezi-puntak eta XV.eko txanponak. Gertu
leize bat aipatzen du arkeologoak, nahiz eta ez zuten ezer nabarmentzekorik
aurkitu.
Bibliografia osagarria:
- Rodriguez Salis, Jaime. Indusketei buruzko laburpenak Arkeoikuska
aldizkarian (1983, 44-46.orr.; 1984, 44.orr.)