|
Aralar
mendizerrarako sarbidea den Arrateta arroilaren gaineko haitz
batean kokatzen zen gaztelua, 460 metro i.m.g., Jentilbaratza
izenekoa Ataungo San Martin auzoan. Ximenez de Rada kronikariak
Athavit aipatzen du Gaztelako Alfontso VIII.a erregeak
1200. urtean eskuratutakoen artean. Beraz, erresumen arteko mugak
sortzen direnerako bazegoen gotorleku bat, seguruenik artzaintzari
lotuta.
|
Gertuko
Ausa gazteluarekin batera, XIII. mendean berriro Nafarroako erregearen
menpean zegoen, ziurrenik bigarren hamarkadatik aurrera, eta geroztik
datorkie bi gaztelueri euskaldunen erresumako defentsa aurreratua izatea
mende eta erdiz. Bestalde, horri esker, dokumentazio aberatsa iritsi
zaigu, Nafarroako Agiritegi Orokorrean gordeta.
Mugako arazoak laster hasi ziren eta lapurretak, hilketak, erreketak
eta gainontzeko bortizkeriak ugaritu ziren. 1261eko maiatzaren 1ean
bildu ziren Eznatean bi erresumako ordezkariak. Arabar eta gipuzkoarrek,
gaztelar gisa, idatzi baten bidez aurkeztutako kexak eta erreklamazioak
jaso zituzten. Horietako salaketa batean ebatsitako hogeita sei txerri
Ataungo gaztelura eraman eta jan egin zituztela esaten zen. Bereziki
Ataun, Ausa eta Gorritiko errege gazteluen erabilera salatzen zuten
gipuzkoarrek, lapurretak egiteko abiapuntua eta babeslekua omen ziren.
|
Bitxia
bada ere, gipuzkoarra zen Ataungo eta Ausako gazteluzaina urte horietan,
gutxienez 1259 eta 1266en artean, Pero Sanchiz dIpuzcoa,
bi gotorlekuengatik 20 libera eta 100 kaiza urteko jasotzen zituen.
Bietan gazteluzaina bera izatea urte askotan errepikatu zen eta
soldata hori mantendu zen hainbat hamarkadatan. 1276an Rodrigo Pérez
de Olalde zen alkaidea eta 1277an Joana I.a erreginari leialtasun
zina egin zionean Roy Periz dIpuzcoa izendatu zuten.
1279an gipuzkoarrek gaztelua hesitu zuten baina alde egin behar
izan zuten laguntza iristerakoan. |
1294ko
ikuskatze baten arabera, gaztelua erreta zegoen, eraikina neurri handi
batean egurrezkoa izanaren adierazle. Ondoren egindako konpontze lan
handietan 186 libera, 7 sos eta 8 diru ordaindu ziren.
Beste setio garrantzitsu bat 1335ean gertatu zen, Martin Perez de Lazkanok,
Segurakoek eta Gipuzkoako Anaidiak antolatuta eta uztailean eta abuztuan
gaztelua inguratua eduki zuten. Orduko Mendialdeko meinoak Aizkorriko
Sandratiko inguruetan gipuzkoarrei hogeita hamaika laneko abere eta
astoren bat bahitu zizkieten eta horiekin negoziatuz, hesia altxarazten
saiatu ziren.
Karlos
II.aren urteetan Nafarroako erreinuak, buruhausteak gutxitzeko
edo, lapurrak ziren Gipuzkoako nobleak mugako zaindariak bilakatzeko
prozesuari hasiera eman zion. Horretarako Gipuzkoako zenbait ezkutari
basailu bilakatu zituzten errenta bat emanez mugako zaintza lanak
egitearen truke. Hori zela eta, horietako bati eman zion hain
zuzen Ataungo alkaidetza, Juan Sanchez de Urquiolari. 1368tik
1371ra egon zen karguan eta 1369an, alkaidearen soldataz gain,
8 libera eta 40 kaiza gari, 20 florin jaso zituen jarritako gerlariengatik.
Honen semea, berriz, Gaztela eta Nafarroaren arteko guda izan
zenean, 1378an, Gaztelaren alde borrokatu zuen.
|
|
Nafarroako
Agiritegi Orokorrean ere, Comptos atalean bereziki, egin ziren
zenbait konponketa lanen berri jasotzen dira. Idatzi batzuen arabera,
dorre eta murruak eraikitzerakoan egurra eta harria batera erabiltzen
zituzten eta askotan barruko eraikinak egurrezkoak ziren. Dorre nagusiak
zurezko estalkia zuen eta bi aldiz bederen haizeak eraman zuen, 1346
eta 1372an. Dorre nagusiaz gain, beste bi dorre txiki omen zituen gazteluak
eta 1355ean oholez estali zituzten. Murruei dagokienez, 1350ean berregin
zuten Nafarroa aldera ematen zuena, gehien bat harria erabiliz. Berriro
1372an barruko etxeak berraltxatu behar izan zuten ez baitzegoen bertan
bizitzerik eta orduan egindako zenbait lan gazteluzainak berak ordaindu
behar izan zuen bere sakelatik, nahiz eta gero dirua berreskuratu.
1378an, erregearen aginduz, eta Gaztelaren aurkako gerra izan ondoren,
Ataungo gaztelua lurreratu zuten balio ez zuelakoan. Harrezkero ez daukagu
inolako berririk eta gotorlekuaren kokalekua Jentilbaratza izenarekin
iritsi zaigu, Tartalo eta jentilei buruzko kondairaz josita.
Gazteluaren
izandako barrutiak haitzaren goialde osoa hartzen du, zabalera
14 metro ingurukoa eta luzera 25 bat metrokoa zirelarik. Aztarnak
xumeak dira eta osatuenak dira mendebaldeko harresiarenak, beste
batek eginiko terraza batean eraikia. Bertan zegoen gazteluko
atea. Barrutiaren hegoaldean patinaren aztarna garbia dago, egun
forma irregularreko zuloa 25 x 4 metrokoa da.
|
|
Azkenik, haitzaren hegoaldeko amildegian, arroila gainean, zazpi bat
metrotara beherago leize bat dago eta Barandiaranen arabera, leize hori
zabaltzen da eta leiho gisako bao bat dauka ekialdeko amildegian. Leizeak
gazteluarekin lotura dauka, haitzean mailak landu baitzituzten hara
jaisteko.
Barandiaranek 1916an egindako ikerketan zenbait arrasto materialak jaso
zituen: zeramika zatiak, burdinazko iltzeak, labaina punta bat, XII.
mendeko kobrezko bi txanpon
Gazteluaren amildegiaren behealdean,
1928an, urrezko eraztun erromatar bat aurkitu zuten, arrano bat oinarri
gainean grabatua daukana, ziurrenik gazteluan erabilia eta handik eroria.