|
Makilipurdi
izeneko haitz zorrotzean dago gaztelua, 887 metrora i.m.g. Ituren
eta Zubietaren artean. Bestalde, Ultzurrotz esaten diote gainalde
bati, aztarnen haitzetik iparraldera, Ekaitza mendirako gailurrerian.
Toponimo hori da lotura bakarra Ozkorrotz izeneko Erdi Aroko gaztelua
eta Makilipurdiko aztarnen artean. Orzorroz eta Ozcorroz dira
gehien erabili diren aldaerak agiri zaharretan, baina gehiago
egon dira: Orçorots, Orçorrontz, Orçorrotz,
Orcorrotz, Unzarroz
|
Gazteluaren
egitekoak zehazteko funtsezkoa da ea Gipuzkoa Gaztelako erresumara lotu
(1200ean) baino lehenagokoa den ala ez. Zaharragoa balitz larreen kudeaketarekin
batera, garai hartako oinarrizko ondasuna, lotura egin daiteke, baina
oraingoz aipamen zaharragorik ez da aurkitu eta ez da indusi.
Antso VII.a Azkarraren 1214ko abuztuaren 23ko agindu batean, izenpetzaileen
artean Pedro Martinez de Leet agertzen da Ozkorrozko gazteluburu
gisa, Otçorrotç jatorrizkoan. 1217ko beste
agiri batean arduradun bera ikusten dugu.
1259an, Martin Ortiz Mendialdeko meinoaren esku zegoen gaztelua,
beste hiru gazteluekin batera, Irurita, Orarregi eta Gorriti.
Pedro Garceiz de Vergara zen gazteluko arduraduna 1265 eta 1266
urteetan eta orduko soldata 8 libera eta 40 kaiza urteko zen.
|
|
|
1276an
Miguel García de Oharriz baztandarra zegoen gazteluburutzan eta
1280an Ichusco de Garro. 1297an, Pedro Jiménez de Mirafuentesek
ere metatu egin zituen izendapenak, Ozkorrozko gazteluburuaz gain Ausa
eta Gorritikoa ere bazen eta Mendialdeko meinoa. Gehienetan Mendialdeko
meinoa mugako gaztelu baten ardura ere bazuen, ez baitzen Iruñan
bizi.
Geroztik, nahiz eta urruti samar geratu mugatik eta askoz gertuago egon
Lesaka, Goizueta, Leitza... garrantzitsua izan zen XIV. mendeko Gaztela
eta Nafarroaren arteko gerretan edo gutxienez muga inguruetan zebiltzan
lapurren aurka.
1314tik
Ozkorrozko alkaidea Pere Arnalt de Urtubia zen, Lapurdiko Urtubiako
jauna. 1321ean gerlari talde batekin Gorriti gaztelua berreskuratzeko
borrokan parte hartu zuen lapurtarrak, eta beharbada, Beotibar batailan
ere egon zen (1321-9-21). Berari egokitu zitzaion bataila horretan hildako
Mendialdeko meinoa ordezkatzea. Nafarroako gobernadoreak Gipuzkoako
muga inguruko mendiak lapurrez garbitzea aginduta, 322 gerlari bildua
zituen, 200 gizon berarekin ibiltzeko eta 42, 40 eta 40 Ozkorrotz, Gorriti
eta Irurita gazteluetan jartzeko, hurrenez hurren.
|
1334an egoera txarrean zegoen gazteluko jauregia eta 11 liberako
konponketak egin zituzten gazteluko hainbat tokitan eta 10 liberako
konponketa gehiago 1352an. 1357an eginiko tresnen eta altzarien
inbentario batean, 3 gauza besterik ez zuten erroldatu: una
arca navarrisca cuya capacidad equivalía a tres robos de
trigo (85 litro), una tabla para amasar y una gaiza para conservar
la sal. Benetan xumea zen tresneria.
Berriro
arazoak mugako inguruetan 1357 eta 1363 urteen artean. 1378ko
uztailean 20 oinezko egon ziren gazteluan 15 egunez. Donibane
Garaziko Gassernaut (Garcia) de Ibarrolak ordaindu zion orduko
gazteluburuari, Sunbillako Zubizar dorretxeko jaunari, 50 florin
soldadueri aurre egiteko.
|
Geroago,
mugen defentsarako mendietako gazteluen garrantziaren galera dator XV.
mendearen hasieran erori zelarik gazteluaren zati bat, eta hurrengo
urteetan bazterturik agertzen da kontuetan. 1406an ez zitzaion inori
ordaintzen eta ohar argigarria egin zuten: Non mora ninguno.
Dena den, geroago gaztelua berriro erabiltzen da Nafarroako mende horretako
gerra zibiletan, Joan II.a eta Vianako Karlos Printzearen arteko gerran
eta ondoren agramondarren eta beaumondarren arteko liskarren luzapenean.
1459 urte inguruan, beaumondarrek hesitu zuten gaztelua eta inguruko
jaun agramondarrek lagundu behar izan zuten.
XV. mendeko bigarren erdialdeko berri gutxi dugu, gaztelu gehienetan
bezala. 1494an Juan Pérez de Bertiz zen gazteluburua, zerga salbuespenak
onartu baitzizkion erregeak.
Nafarroa Garaiak burujabetza galdu eta gero, Zurita kronikari aragoarrak
1512 eta 1513 urteetan suntsitutakoen artean aipatzen du. Ez dago jakiterik
horrela gertatu zen eta geroago berritu zuten, baina Donamariako jauna
arduratuko da gazteluaz konkistaren ondoko urteetan. 1520an 10 gerlari
zeuden Ozkorrotz gazteluan.
Errege nafarrek erresuma berreskuratzeko hirugarren saialdian agertzen
dira gazteluko azken erabilera militarrak. Noaingo porrotaren ondoren,
1521eko irailetik berrindartzen dira askatzeko ahaleginak Frantziako
Frantzisko I.aren Guillermo Gouffier almirantearekin, Bonnivet-eko jauna.
Nafarroa Behera eskuratzeaz gain Orreaga eta Hondarribiaren arteko haranak
hartzen ditu. Negu gordina igaro ondoren, espainiarrek Orreaga hartzen
dute eta 1522ko martxoaren 14an, Donamariako jaunak Ozkorrozko agintea
Pedro de Montoro gaztelarraren eskuan uzten du, hilabete horietan gotorlekua
presoak gordetzeko erabili ondoren. Handik bitan banatuko dute nafar-gaskoiek
jabetutako eskualdea, Donezteben espainiarren alde matxinatuei laguntzeaz
gain.
Ziurrenik 1522. urtean bertan suntsitu zuten gaztelua, Enperadoreak
Montorori 8.000 marabediko dohaintza egin zionean.
Haitz motako gaztelutzat jo daiteke, haitz baten goialdean baitaude
aztarnak eta hegoaldetik soilik posible da hartaraino ailegatzea. Egun
harkaitzaren goialdea bitan banatuta agertzen da, ebaketa sakon eta
garbi batez. Konkor nagusienak, ekialdekoak, 150 metro karratuko oinplanta
laukizuzena aurkezten du eta altuera gutxiko horma zatiak ikus daitezke.
Mendebaldean berriz, beste konkor txikiago bat altxatzen da non aztarnak
eta sakonune bat bereiztu diren.
Aztarna nagusiak harrizko bizpahiru ilara dira, lerro bat eginez. Harriak
haitzaren hegoalde osoan zehar luzatzen dira, nahiz eta bere 18 metroetan
batzuetan lerroa eten egiten den. Ekialdeko muturrera iritsi baino lehen,
bi harri ilarako bigarren lerro bat hasten da, gorago, barrualdeko eraikin
baten aztarnarena izango balitz bezala.
Ziurrenik, Erdi Aroan bi tontor horiek gaztelua osatzen zuten baina
ez dago bi zati horiek barneratzen zituen harresi baten aztarnak ziurtatzerik.
Ekialdeko gainaldeak, bera bakarrik, ezingo luke aterpetu 1321ean aipatzen
diren 42 gerlari, gehi gazteluburua eta lehenagotik bertan zeudenak.
Haitzaren hegoaldea, haranaren aldera, malda malkartsu bat da, gaztelutik
eroritako harriz beteta metro askotan.
1334ko konponketari buruzko agiriak atari nagusi bat aipatzen du, inguruko
harresian atari bat baino gehiago egongo balira bezala. Honen gainean
zelatarientzako behatoki bat zegoen, beste batekin batera konpondu behar
izan baitzuten. Urte hartan ere, jauregia deitzen zuten eraikina berreraiki
zuten, hainbat konponketa dorre nagusian eta komun berri bat egin zuten.
Bibliografia osagarria:
- Altadill, Julio. Castillos medioevales de Nabarra.
III. liburukia, Donostia, 1936, 103-105.orr.
- Esarte Muniain, Pedro. Navarra, 1512-1530. Conquista, ocupación
y sometimiento militar,civil y eclesiástico. Iruña,
2001.
- Martinena Ruiz, Juan Jose. Castillos reales de Navarra (siglos
XIII-XVI). Iruña, 1994.