Leitzaran ibarrean ezagutzen den burdinolarik zaharrena erromatarren aurrekoa da

Andoaingo Burdina Taldeak, Aranzadirekin elkarlanean, Leitzaran ibarreko jarduera metalurgikoaren aztarnarik zaharrenak aurkitu ditu, Karbono 14aren datazioen arabera, K.a. IV. eta III. mendeetakoak. K. a., Burdin Aroan.

Haizeolak edo «mendiko burdinolak» dira burdinola hidraulikoen aitzindariak, eta, horiek bezala, antzinatean burdina ekoiztera bideratuta zeuden. Urlion (Elduain), Leitzaran ibarrean, haizeola zaharrenetako bat identifikatu ahal izan da, K. a. IV-II. mendeetan erromatarren aurreko garaian datatu ahal izan dena. K. a., Burdin Aroan.

Andoaingo Burdina Taldeak, bailarako ondare historikoa berreskuratzearen aldeko elkarteak, Alfredo Moraza Aranzadiko arkeologoarekin elkarlanean egindako ikerketa-lanei esker, jarduera hori K.a. IV. eta III. mendeen artekoa dela argitu ahal izan da. K. a., hau da, Bigarren Burdin Aroa, eta, beraz, erromatarrak iritsi aurrekoa.

Lan horren ondorioz, hainbat zepa lagin bildu ziren, eta horietako batzuk karbono 14aren teknikaren bidez datatu ahal izan ziren Uppsala Unibertsitatean (Suedia). Horien artean, Urlioko eskorialean lortutako emaitzak nabarmendu daitezke, antzinatasunagatik.

Urlioko zepadia

Urlio parajean, Elduaingo udal-mugartean, zepa handi bat (zepadi) baino ez da kontserbatzen gaur egun, beste eraikuntzarik gabe. Zepa horiek 25x18 metroko eremuan zabaltzen dira, Urlioko iturriko ur-korronte baten ondoan dagoen bizkar batean. Zepa kontzentrazio handienak goiko edo iparraldeko aldean (Urlio goikoa) eta beheko edo hegoaldeko aldean (Urlio behekoa) daude. Inguruan, burdina-minerala erauzteko hainbat gune daudela ere dokumentatu da, eta ziur asko haizeolak egiteko erabiliko litzateke.

Urlioko zepadi edo zeporialean lortutako datazioa, antzinako haizeola baten hondarrak, K. a. IV-II. mendeetan datatu da. K. a., 2. Burdin Aroan. «Horrek esan nahi du Leitzaran bailarako puntu honetan erromatarrak iritsi aurretik burdina lortzen ari zirela», adierazi du Xabier Cabezonek.

«Datazio hau oso urrats nabarmena da gure lurraldeko arkeometalurgiaren ezagutza-prozesuan, nahiz eta datuak oraindik azterketa-prozesuaren hasiera besterik ez diren. Alfredo Moraza arkeologoaren hitzetan, datozen kanpainetan lan berriak egingo dira marrazki gero eta osoagoa lortzeko».

Haizeolak edo «mendiko burdinolak» Burdinola bat burdin-mea erabiliz burdina metalikoa ekoizten zen establezimendu bat zen, eta labeak irekita zeuden erredukzio-labeak erabiltzen zituen. Jatorrizko burdinolak, haizeolak edo «mendiko burdinolak» izenekoak, oso sinpleak ziren eta labe batez edo batzuez osatuta zeuden. Meatze-aztarnategietatik eta ur-korronte txikiren batetik hurbil zeuden. Labeetarako erregai gisa inguruko basoetan sortutako landare-ikatza erabiltzen zen. Labeetan ikatz- eta mineral-geruzak jartzen ziren, eta minerala murrizteko behar zen tenperaturara iristeko (1.100-1.200 ºC-tik gora), gizakiak mugitzen zituen hauspoen bidez airea presiopean intsuflatzen zen. Ondoren, urteko mailuen bidez lortutako burdina-masa landu behar zen, zepak eta ezpurutasunak kentzeko.