
Turuñueloko maskarak, Larunbeko Ara eta Isturitzeko koba Arkeologia Jardunaldietako protagonistak

Arkeologia / Arkeologia indusketa
Asteazkena, 2025eko otsailaren 5a — CEST
— Testua: Aranzadi
Irakurketa: 5 minutu
Aranzadi Zientzia Elkarteak bere XXIII. Arkeologia-jardunaldiak aurkezten ditu otsailean, azken ikerketa arkeologikoei buruzko hitzaldiekin. Jardunaldi hauek Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Departamentuarekin eta San Telmo Museoarekin batera antolatzen dira.
Jardunaldi horien helburua da gure lurraldean egiten diren ikerketa arkeologikoak argitara ematea, gai oso desberdinei buruzko hitzaldien bidez, eta, horrez gain, arkeologia bezalako diziplina zientifikoari balioa ematea. Hitzaldiak otsailaren 11tik 14ra bitartean izango dira, guztiak San Telmo Museoan arratsaldeko 19:00etan.
Aurtengo arkeologia-jardunaldien edukia honako egun eta gai hauetan banatzen da:
Otsailak 11
Altxor bat muino baten azpian: Isturitze eta Otsozelaiko haitzuloetako arte paleolitikoa.
Hitzaldi honetan, Diego Garate Kantabriako Unibertsitateko Historiaurreko doktoreak Euskal Herri osoan erreferentzia gorena den Goi Paleolitoko aztarnategi arkeologikoa osatzen duen haitzuloetako baten azken ikerketak aurkeztuko ditu: Isturitz eta Ochozelaya haitzuloak. Ez bakarrik hezurrean zizelkatutako objektu apartengatik, baita bere sistema karstikoan kontserbatutako labar-pintura eta grabatu ugariengatik ere. Haitzulo hauek Gaztelu muinoan daude, Historiaurre osoan zehar Kantauri itsasoa, Pirinioak eta Dordoña bezalako eskualdeen arteko lotura bezala funtzionatu zuen toki estrategikoan. Eta muino honen barruan hiru leize aurkitzen dira.
Isturitzeko haitzuloa, aldi osorako erreferentziazko habitata izateaz gain, artearen eta izaera sinbolikoko beste jarduera batzuen hainbat lagin ditu bere horma eta sabaietan. Beheragoko maila batean, Oxocelhayak pinturak eta grabatuak ditu sarreratik oso urrun dauden lekuetan, modu iraunkorrean bizi izan ez zen barrunbe batean. Azkenik, Erberua maila freatikoan dago, eta hainbat kronologiatako labar-artearen multzo aparta du.
Diego Garate arkeologo bizkaitarra da, labar-artean espezializatua. Deustuko Unibertsitatean egin zituen graduko ikasketak eta Kantabriako Unibertsitatean doktoratu zen 2006an. Ondoren, Toulouse – Le Mirail Unibertsitatearen beka jaso zuen, eta ikertzaile elkartu gisa sartu zen Centre de Recherche et d 'Etudes pour l' Art Préhistorique Emile Cartailhac (CREAP) zentroan. Bilboko Arkeologia Museoan teknikari gisa lan egin du, eta Kantabriako Historiaurreko Ikerketen Nazioarteko Institutuko ikertzailea da.
Otsailak 12
Larrahe, K.o I mendeko euskal jainko baten aldarea Larunben
Hitzaldi honetan, Javier Velaza Bartzelonako Unibertsitateko Filologia Latinoko katedradunak eta Juantxo Agirre Aranzadiko arkeologoak aurkeztu berri den Larunbeko aldareari buruzko hizkuntza-ezaugarriak eta Larunbeko aztarnategiaren garrantzia eta testuingurua azalduko dituzte.
Aranzadik zuzendutako indusketa arkeologiko honetan zehar, Larrahe jainkoari eskainitako aldare erromatar bat aurkitu zen. Aurkikuntza horrek baskoien lurraldeko antzinako erlijio-errealitateari buruzko ezagutza areagotu du. Ezagututako testigantzen azterketari esker, gero eta hobeto ikusten dira baskoiek gurtu zituzten jainkoen ezaugarriak, haien eragin-eremua eta erromanizazioaren testuinguruan duten integrazioa eta iraupena.
Javier Velaza latindar filologiako katedraduna da Bartzelonako Unibertsitatean. Irulegiko Eskuaren interpretazio linguistikoan ere funtsezkoa izan da. 2017tik Bartzelonako Unibertsitateko Filologia Fakultateko dekanoa da. Erromatar epigrafian, hizkuntza paleohispanikoetan, literatura klasikoan eta testuen transmisioan aditua da, besteak beste.
Juantxo Agirre, Aranzadi Zientzia Elkarteko arkeologoa da. Nafarroa eta Gipuzkoako hainbat aztarnategitako zuzendaria. Gaur egun, Amaiur eta Larunbe arkeologia indusketak zuzentzen ditu.
Otsailak 13
Baztan, paisaia bizi baten arkeologia
Saio honetan Baztango paisaia aztertuko da. Baina paisaia ez da objektu aldaezin bat, giza komunitate honek mendeetan moldatutako bizileku bat baizik. Lanaren eta ezagutzaren emaitza da Baztango paisaia, etengabe aldatzen ari den ondare bizia.
Arkeologiak eskaintzen dituen ikerketa-tresnek agerian uzten dute ondare horren balio naturala eta kulturala. Guztion ardura da hori zaintzea, etorkizunean ere hala izan dadin. Euskaraz emango den hitzaldi honetan Josu Narbarte eta Mattin Aiestaranek hartuko dute parte. UPV/EHUko eta Aranzadiko arkeologoak eta hitorialariak dira biak.
Mattin Aiestaran, arkeologoa eta Irulegiko aztarnategiko zuzendaria.
Josu Narbarte doktorea da Euskal Herriko Unibertsitatean, Nekazaritza-arkeologiako paisaia eta praktika sozialak Euskal Herrian 2020 tesiarekin.
Otsailak 14
Tartesoak, Turuñueloko etxolak
Turuñuelo Mediterraneoko arkeologiaren aurkikuntza garrantzitsuenetako bat izan zen.
2014an Guareñan (Badajoz) animalien hilketa masibo baten ondoren zigilatu zen eraikin izugarri baten zantzuak agertu ziren. Turuñueloko patioaren indusketa Mediterraneoko antzinako historiako gertaera arkeologiko nabarmenetako bat da.
Hitzaldi honetan azaldu nahi da nola Tarteso mitotik eta kondairatik hasi eta, mende honetan egindako indusketa arkeologikoei esker, errealitate historiko bihurtu den.
Egunetik egunera hobeto ulertzen dira haren eraikuntza-teknikak, artisautza, merkataritza-ibilbideak, hileta-errituak edo erlijioa. Era berean, bere existentziaren ia 500 urteetan, K.a. IX. mendetik K.a. V. mendera arte, okupatu zuen eremu geografikoa marraztuz joan zen. Gaur egun, Tarteso pixkanaka eratu zen kultura bat bezala ulertzen da, populazio indigena, sustrai atlantikokoa, ekialdeko Mediterraneotik zetozen kolonoekin, batez ere feniziarrekin, nahasketari esker. Mestizaje kultural horren ondorioz, kutsu mediterraneoko zibilizazioa sortu zen, baina originaltasun handikoa.
K.a. VI. mendetik aurrera, "Tartesoko krisia" deiturikoaren ondoren, Guadiana haranaren inguruan bere kulturaren gorakada gertatu zen. Bertan, gaur egun tumuluen azpian ezkutatuta dauden adobezko eraikin handiak eraiki ziren, non Cancho Roanoren santutegia nabarmentzen den. Hala ere, azken hamarkadan Casas del Turuñuelo (Guareña, Badajoz) eraikina induskatu ondoren, kultura tartesikoaren orain arteko alderdi ezezagunak ezagutu ahal izan dira, kontserbazio-maila bikainari eta bertan dauden materialen zerrenda ikaragarriari esker.
Jardunaldietako azken hitzaldia Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Nagusiko (CSIC) Esther Rodríguez eta Sebastián Celestino ikertzaileek aurkeztuko dute.
Sebastian Celestino Historian doktorea da Madrilgo Unibertsitate Autonomoan (UAM), eta Historiaurreko eta Arkeologiako irakaslea Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean eta Autonomoan. Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Nagusiko (CSIC) ikertzaile zientifikoa, 2013tik, CSICeko (IAM) Arkeologia Institutuko zuzendaria da. I+G+B Plan Nazionaleko hainbat ikerketa-proiektu zuzendu ditu, eta, gaur egun, Palarq Fundazioaren Arkeologia eta Paleontologia Sari Nazionala jaso duen "Tarteso eraikitzen" proiektuko ikertzaile nagusia da. Cancho Roano santutegiko indusketa arkeologikoak zuzendu ditu (1986-2001) eta gaur egun Casas del Turuñuelo aztarnategiko indusketa arkeologikoak zuzentzen ditu.
Esther Rodríguez FECYT Tarteso en Comunidad proiektuko ikertzaile nagusia da, eta Tarteso 2.0 Eraikitzen Ikerketa Proiektuko kidea da. Proiektu horren esparruan, Casas del Turuñueloko (Guareña, Badajoz) aztarnategiko indusketa arkeologikoak zuzentzen ditu.
Hitzaldi guztiak 19:00etan izango dira San Telmo Museoan eta streaming bidez ere ikusi ahal izango dira museoaren youtube kanalean. Hitzaldietarako sarrera librea eta doakoa da lekua bete arte.