Historiaurrea bilatzeko bidea Olaztin

Ostirala, 2023eko ekainaren 9a — CEST

— Testua: Aranzadi

Irakurketa: 4 minutu

Informazio-panelez osatutako ibilbidea, Koskobilo, Burunda bailara eta Nafarroako historiaurrean murgiltzeko. Koskobilo I aztarnategian Nafarroa osoko kuaternario-faunaren aztarnarik zaharrenak daude (200.000 urte baino gehiago). Uztailaren 3tik 28ra, Koskobilo IIgo laugarren indusketa-kanpaina egingo da.

Olaztiko Udalak eta Aranzadi Zientzia Elkarteak udalerri honen eta Koskobiloko harrobi zaharraren inguruen arteko ibilbidea aurkeztu dute, bertako historiaurrea ezagutzeko. Joseba Vizuete herriko jarduneko alkatearen arabera, bere helburua “inguruneko ondare geologiko, paleontologiko eta historiko-arkeologikoari balioa ematea da”.

Gainera, uztailaren 3tik 28ra bitartean Koskobilo IIn egingo diren indusketa-lanen berri eman da. Hilabete honetan zehar bi sektoretan induskatuko da, haitzuloaren barruan zein kanpoan. Daniel Ruiz-González indusketaren zuzendari eta Aranzadi ZEko arkeologoak azaldu duenez, “laugarren kanpaina honetan, haitzuloaren barruan neolitoaren lurperatze-mailei erreparatuko diegu, eta kanpoan materialak bilatuko ditugu kronologia zaharragoen okupazio-faseak identifikatzeko (Mesolitikoa, Goi Paleolitikoa). Gainera, Koskobilo harrobiaren inguruko prospekzioekin jarraituko dugu.”

Era berean, kanpaina honetan, bisitaldi gidatuak egingo dira publiko guztientzat, eta tailerrak eta bestelako jarduerak egingo dira txikienentzat. Uztailaren 1ean ibilbidearen eta indusketa-lanen aurkezpena egingo zaio publikoari.

Historiaurreko bidea urratsez urrats

1.- Koskobiloko orain dela 100 milioi urteko itsas tropikal eta arrezifeak

Sakana eta Aralar inguruan, Behe Kretazeoko kareharriek osatzen dituzte erliebe nabarmenenak, besteak beste, San Migel, Erga, Balerdi, Txindoki eta Aitziber gailur mitikoak, eta Ziordia eta Koskobilo mendiguneak. Kareharri horiek duela 100 milioi urte eratu ziren, hor zeuden sakonera txikiko itsaso tropikaletan.

Koskobilon krustazeo dekapodoen (karramarroak, otarrainak, ganbak) 39 espezie identifikatu dira. Hori dela eta, Koskobilo leku paregabea eta mundu mailan balio handikoa da, garai haietako itsasoko bioaniztasuna aztertzeko eta geologia-historiaren garai haietan hura bultzatu zuten faktoreak ikertzeko. Nabarmentzekoa da Koskobilon kokatzen dela krustazeo dekapodoen Behe Kretazeoko aniztasun handieneko puntua mundu osoan.

2.- Koskobilo I

Nafarroako kuaternarioko aztarnategi paleontologiko zaharrena. Orain arte 38 ugaztun-espezie eta 6 hegazti-espezie identifikatu dira Koskobilo I-en. Oraindik gure baso eta mendietan bizi diren espezieei (oreina, basurdea, orkatza, sarrioa…), Europan desagertu arren beste lurralde batzuetan bizi diren espezieei (hartz beltz asiarra, lira-oilarra, txakur gorria, lehoinabarra eta hiena) eta gaur egun desagertuta dauden espezieei (sudur estuko errinozeroa, haitzuloetako hartza…) dagozkie. Bilduma horretan nabarmentzekoak dira, Iberiar penintsulan oso gutxitan agertu izan direlako, lira-oilarra (Lyrurus tetrix); Deninger hartza (Ursus cf. deningeri), haitzuloetako hartzaren arbasoa; hartz beltz asiarra edo hartz tibetarra (Ursus thibetanus); makakoa (Macaca sylvanus); eta Megaceroides generoko orein erraldoia.

Gainera, duela 23.000 urteko Goi Paleolitoko garai bateko harrizko erreminten lantegi aparta ere aurkitu da. Paleolitoko garai desberdinetan, Homo sapiens (gaur egun baino 100.000-200.000 urte lehenago) eta Neanderthal (40.000-9.000 urte lehenago) ere bisitatu zuten. Urbasa mendilerroan zeuden kalitate handiko suharrizko azaleratzeak ustiatzera joaten ziren. Lehengai gisa erabili izan dira, Historiaurreko hainbat unetan eta iragan hurbilera arte lanabesak tailatuz fabrikatzeko.

1940an, Koskobilo mendiaren hegoaldeko hegaleko harrobietako baten leherketa-lanek agerian utzi zuten hamabi eta hamalau metro arteko sakonera eta sei metroko zabalera zuen leizea, gerora harrobiak suntsitu zuena. Hemen, Maximo Ruiz de Gaona paleontologo eta aita eskolapioak historiaurreko fauna-arrastoen eta harrizko tresnen bilduma oparoa eta aberatsa bildu zuen.

3.- Koskobilo II. Hildakoen haitzuloa

Neolitoan (7.500-4.200 urte lehenago) eta garai zaharragoetan giza ehorzketak egiteko erabiltzen zen eta gaur egun aztertzen ari den kobazuloa da. Indusketa-kanpainetan aztarna arkeologikoak aurkitu dira, ingurune hori populatu zuten lehengo nekazari eta abeltzainen gizarteek utzitakoak ziren.

Gizatalde horien hileta-ohituren artean daude haitzuloetan eta, geroago, trikuharrietan ehorztea, eta ongi dokumentatuta daude Iberiar penintsulako leku askotan. Horrela, Koskobilo II ehorzketarako leku modura erabili zuten. Horren adierazgarri dira berreskuratutako giza aztarnak: hainbat falange, metakarpoak eta hortzak. Aztarna horiek gutxienez bi gizakirenak dira: 14-16 urtetik gorako pertsona heldu batenak eta 2 urteko ume batenak.

4.- Koskobilo IV.

Aire zabaleko aztarnategi bakarra eta paregabea da Mendebaldeko Pirinio osoan. Madeleine-aldiko (16.000 – 13.300 urte) ehiztari biltzaileen aire zabaleko kanpaleku bat. Berreskuratutako harrizko bilduman bizkardun punta eta ijelki txikien zati ugari nabarmendu behar dira; bat bera ere ez da osorik kontserbatu. Pieza horiek tradizionalki ehizarekin lotu izan dira, egurrezko zotzetan sartuta joango baitziren (geziak eta lantzak). Koskobilo IVkoen kasuan, neurri txikikoak direnez, baliteke tamaina txikiko ugaztunak ehizatzeko edo arrantzarako erabili izana. Tokia, beraz, iraupen txikiko kanpalekua izango zen, ziurrena tresnak konpondu eta ehizatutako animalien lehen prozesamendu batera bideratua.