Hiribilduetako foruak

Hiribilduetako antolaketa juridiko eta administratiboa jasotzen zuen agiria dugu Forua. Hiribilduetako erakundeen garapenerako funtsezko agiriak ziren, lege eta baldintza-bilduma hauek jarduera ekonomikoa bideratzeko eta tokiko ezaugarri orokorren bermea baitziren.

Hiribildu maila eskuratzerakoan emandako agiri hau ez da nahastu behar Gipuzkoako Foruekin. Azken hau Lurralde osoari egokitzen den araudia da; besteak, berriz, tokian tokikoak.

Foruak, funtsean, hirietako auzokoentzat bizi-baldintza egokiak sortzea eta inguruko Jaunen aurrean bizimodua erraztea eta hobetzea zuen helburu. Asmo horrekin ere, atzerriko biztanleak erakartzea bilatzen zuen, batez ere merkataritzan trebatuak eta iaioak ziren giza-multzoak.

Horretarako, merkatari, ostalari eta artisauak biltzeko eta elkarbizitza bideratzeko, Hiri-Foruek mota askotako zehaztasunak jasotzen zituzten: hiribilduetako biztanlea izateko betebeharreko baldintzak, merkataritzako arauak eta askatasuna, delituak zigortzeko neurriak, zerga-salbuespenak, basoa ustiatzeko aukera, gudara joateko murrizketak,...

Dena den, Foruak berak hiribilduaren pean bizitzeko aukera mugatzeko gaitasuna zuen. Berdin balio zuen, beraz, hala jendea erakartzeko nola jendearen jarioa murrizteko. Horretarako, hiritar izateko balio ez zuten giza-multzoak hitzez-hitz aipatzen ziren.
Donostian, adibidez, abaintaila nagusiak atzerriko merkatariei egokitu zitzaizkien, gaskoiei alegia. Elgetan, ordea, nekazariek ordaindu beharreko hainbat zerga ezabatu ziren, hauek hiribilduratzeko asmoz. Tolosan, berriz, guztiz kontrakoa egin zen: aurretik zergak ordaindu behar zituztenei debekatu baitzitzaien.
Honekin guztiarekin batera, hiribilduaren eskumena noraino hedatu zehazten zen; hau da, bere legea ez zen harresiaren barnera mugatzen. Ingurune zabal bat ere bere menpean jarri behar zen oinarri ekonomikoa guztiz bermatuko bazen.

Gipuzkoako Hiribilduek jasotako Foruak aldez aurretik beste toki batean emandakoaren bertsio egokituak ziren, tokian tokiko zehaztasunak erantsita. Foru osoa jaso eta garatu beharrean, baina, toki askotan hiribildu titulua Hiri-Gutun baten bidez berresten zen, hango ala hemengo Forua ezartzen zela aipatuz.

Bi agiri mota hauek funtsean helburu bera bazuten ere, hiribilduak finkatzeko tokian tokiko baldintzak ez zirela beti berdinak aditzera emango zuten. Hau da: Forua zehazteak tresna oso baten beharra adieraziko luke; Hiri-Gutunean Forua aipatzeak, berriz, berme orokor baten pean babestea ekarriko luke.

Dena dela, biztanleriaren beharrak, hiribilduen garapenak berak, hasierako gizarte-giro gatazkatsua gainditzeak, aurreikusi gabeko egoera berri batek,... honek guztiak eraginda, Foruak eta Hiri-Gutunek jasotzen ez zituzten pasadizoak gertatuko dira hiribilduetan. Hau dela-eta, agintariek gehiago zehaztu behar izan zituzten barne-araudiak, udal ordenantza osatuagoak bilduz.

Era berean, itun hauek errege berri batek kargua eskuratzerakoan berresten zirela gogoratu behar dugu.