200 urtetan zehar

Gipuzkoari eta Erdi Aroari dagokienez, Hiribilduen lehendabiziko garapena Nafarroako Erregeek bultzatu zuten. Hiribiltze hau Donostian hasi zen, 1180. urtean. Erregearen helburuak bere aldeko biztanleria babestea eta finkatzea ziren, mugak zaintzeko eta ekonomia bideratzeko asmoz. Hasierako garapen honi Gaztelako Erregeek eman zioten jarraipena eta prozesua 1383. urtera arte luzatu zen.

200 urte hauetan zehar 25 bat hiribildu sortu ziren. Sorrera hauek bultzatzeko arrazoiak sailkatzerakoan, adituek bi motatako arrazoi eta bi epealdi ikusten dute:
- hamabi eta hamahirugarren mendeetan zehar erregeek bultzatu hiritartzeak. Helburua lurraldea kontrolatu eta bere mesederako bideratzea zelarik.
- hamalaugarren mendean, aldiz, hiribilduen maila juridikoa eskatzea herrixken aldarria izan zen, segurtazun eza gaindetzeko asmoz.

Prozesu osoan zehar, auzokoek Koroarekiko lehentasunezko harremanak lortzen zituzten, beste Jauntxoen bitartekaritzarik gabe eta horien legeak aintzat hartu gabe. Gipuzkoan, beraz, hiribilduak Ahaide Nagusien saretik kanpo erabat gelditzen ziren.

Erregeek, berriz, lurraldea finkatzen eta ekonomia suspertzen lagunduko zioten kideak lortzen zituen. Horrela, beste Jaunen baliabideei muga ezartzen zitzaien, hala beste Erregeetakoei (Nafarroa-Gaztela) nola Jaun Handietakoei (Bizkaikoari, Oñatiko Kondeari, Ahaide Nagusiei,...).

Ezinbestean, ekimen honek Jaun Handien egonezina ernatu zuen, beraien giza-oinarria urritzen zuelako. Epe ertainera, besteak beste, Nafarroako Erresumarekiko Jaun hauen leialtasun eza ekarri zuen.

Denbora igaro ahala, hiribilduak gero eta ausartago agertu ziren bere ingurua kudeatze aldera. Bide horretan, Gipuzkoako Leinu boteretsuekin egin zuten topo, eta lehia horretan Ahaide Nagusiekiko guda irekian murgildu ziren. Orokorrean, gatazka horretatik hiribilduak garaile atera zirela esan dezakegu. Garaipen horren froga, gure Probintziaren egitura politikoa dugu.